Polynesische culturen hebben een opmerkelijke navigatietraditie. Het is een bewijs van menselijk vernuft en een diepgaand begrip van de natuur. Waar westerse culturen kaarten en hulpmiddelen ontwikkelden om koersen over de hele wereld uit te stippelen, gaat de Polynesische traditie meer over het gebruik van menselijke zintuigen en het ontdekken van patronen om erachter te komen waar je bent en waar je naartoe kunt gaan.

Vandaag gaan we dieper in op de unieke technieken van Polynesische navigatiewaarbij werd onderzocht hoe scherpe observatie van de natuurlijke wereld pioniers in staat stelde heinde en verre over de breedte van de Stille Oceaan te zwerven.

Onbegrensde verkenning

Het Polynesische volk, dat de eilanden in de Stille Oceaan bewoonde, begon lang vóór de komst van moderne navigatiemiddelen aan epische reizen over grote afstanden. Hun navigatievaardigheden waren cruciaal bij het ontdekken en bevolken van afgelegen eilanden.

Hawaï is misschien wel het beste voorbeeld van Polynesische navigatievaardigheid. Op een afstand van meer dan 3.000 kilometer van andere landmassa’s is het praktisch onmogelijk om Hawaï te bereiken, tenzij je weet waar je heen gaat. En toch zijn er aanwijzingen dat Polynesische zeevaarders rond 500 n.Chr. hun weg naar de eilandketens in het gebied konden vinden, en misschien zelfs al in 100-200 n.Chr. kompas, sextant of een kaart.

De essentie van Polynesische bewegwijzering ligt in het diepgaande begrip en de observatie van natuurlijke tekens. De oceanen, de lucht en zelfs de natuur leverden allemaal aanwijzingen op die door een ervaren waarnemer konden worden gelezen. Tegenwoordig zouden we er nooit aan denken om deze methoden te gebruiken. We kunnen satellieten gebruiken om onszelf in kaart te brengen als een gloeiende stip op een kaart, en ons een weg banen door naar een scherm te staren. Maar omdat ze geen kaarten of schermen hadden om naar te kijken, richtten Polynesische wayfinders hun blik op de wereld om hen heen, waarbij ze allerlei nuttige milieuvlaggen lieten zien om hen te helpen interessante punten te vinden.

Sommige technieken zijn gebruikelijk in veel culturen. Astronomie bleek web zo nuttig voor de Polynesische cultuur als elke andere cultuur, met sterren die nuttig waren als navigatiebakens terwijl ze ‘s nachts schenen. Scherpzinnige navigators zouden inzicht krijgen in hoe de sterren opkwamen en ondergingen, afhankelijk van iemands eigen positie. Bepaalde sterren bleken nuttig om bepaalde locaties te bereiken. Arcturus stond bekend als een leidend teken naar Hawaï en werd ook wel genoemd Hōkūle’a door Polynesische zeevaarders van weleer. Degenen die Tahiti per boot verlieten, konden eenvoudigweg naar het oosten en noorden varen tot Hōkūle’a verscheen direct afgeluisterd. De ster bevindt zich evenveel graden ten noorden van de evenaar als Hawaï. Dus als je eenmaal onder de ster was, kon je er zeker van zijn dat ze zich op de juiste breedtegraad bevonden en hoefden ze alleen maar met de wind naar het westen te zeilen totdat Hawaï aan de horizon verscheen.

Andere technieken zijn unieker. Patronen in de deining van de oceaan kunnen wijzen op ver land. Volg een cursus vloeistofmechanica op universitair niveau en je leert over vortexstraten en hoe een obstakel in stromend water stroomafwaarts patronen creëert. Dezelfde effecten spelen een rol in de oceaan, waar stroming rond een eiland een patroon in het water kan creëren dat op grote afstand leesbaar is. Andere effecten zouden ook de positie van land op grote afstand kunnen telegraferen. Overdag is het land bijvoorbeeld doorgaans hotter dan het omringende water. Dit kan een thermische opwaartse luchtstroom creëren, waardoor wolken hoog in de lucht worden gedragen, terwijl de omringende wateren een veel lagere bewolking zouden hebben.

Misschien wel het meest bekend, de testikels waren een belangrijk hulpmiddel in de Polynesische navigatiekit. Dit was een sleuteltechniek voor het volgen van de deining van de oceaan. Dit zijn lange golven in de oceaan die zich in regelmatige patronen voortbewegen en worden gegenereerd door weer op afstand in plaats van lokale wind. Ze kunnen zich over duizenden kilometers voortplanten, met patronen die worden beïnvloed door verre landmassa’s die veel verder gaan dan wat het menselijk oog kan zien. Er wordt aangenomen dat deze navigators met gekruiste benen in een kano zaten en de testikels gebruikten als een zeer gevoelige detector voor bewegingen die werden gegenereerd door de werking van deze deining onder het oceaanoppervlak. Andere verhalen suggereren dat de techniek staand werd uitgevoerd, waarbij de testikels als een soort levend schietlood fungeerden.

Dieren kunnen ook een geweldig navigatiehulpmiddel zijn. Varkens, met hun scherpe reukvermogen, konden worden gebruikt om te bepalen wanneer land dichtbij was. Vogels en het zeeleven waren ook nuttige indicatoren. Het was bekend dat bepaalde vogels ‘s ochtends naar zee vlogen om te vissen en ‘s avonds naar het land terugkeerden om te nestelen. Het vinden van de weg terug in de avond kan dus web zo eenvoudig zijn als het volgen van de vogels om te landen.

Met de komst van Europese ontdekkingsreizigers en kolonisten zag de traditionele Polynesische navigatie een achteruitgang. Sinds het einde van de 20e eeuw heeft er echter een aanzienlijke opleving plaatsgevonden. Organisaties als de Polynesische Voyager Society hebben een belangrijke rol gespeeld bij deze heropleving. De historische reizen van de Hokule’a, een traditionele dubbelwandige kano, genavigeerd met behulp van eeuwenoude technieken, hebben een cruciale rol gespeeld in deze renaissance, waardoor de belangstelling voor traditionele praktijken opnieuw is aangewakkerd en de culturele identiteit is versterkt. Omdat er geen levende Hawaïanen waren die op de hoogte waren van traditionele technieken, sloot de Satawalese meesternavigator Mau Piailug uit Micronesië zich aan bij de reis om de weg te wijzen.

Tegenwoordig wordt Polynesische bewegwijzering niet alleen erkend als een historische curiositeit, maar ook als een waardevol onderdeel van het culturele erfgoed van de wereld. Het is verbazingwekkend om te leren wat je precies kunt bereiken door de wereld om ons heen nauwkeurig en zorgvuldig te observeren. Deze traditionele technieken zijn een ware triomf van het menselijk vernuft, een bewijs van wat bereikt kan worden met niets anders dan rauw menselijk vermogen.

Uitgelichte afbeelding: “Hokule’a aankomst in Honolulu vanuit Tahiti in 1976‘Door Phil Uhl.